کتاب اعتیاد مثبت

کتاب اعتیاد مثبت را می‌توان به عنوان یکی از پیشگامان مهم در زمینه‌ی کتاب‌های خودیاری و توسعه فردی دانست؛ آثاری که بعدها با عناوینی مانند اثر مرکب، قدرت عادت و عادت‌های اتمی به شهرت رسیدند. هرچند این کتاب در زمان انتشار نتوانست به سرعت جریان‌ساز شود و مورد استقبال گسترده قرار بگیرد، اما با گذشت چند دهه، نگاه‌ها به موضوع تغییر عادت و ایجاد عادات مثبت به تدریج تغییر کرد و بازار مخاطبان عام، پذیرای چنین مباحثی شد.

در این درس، قصد داریم به مرور خلاصه‌ای از کتاب اعتیاد مثبت بپردازیم و مفاهیم کلیدی آن را به شکلی روشن و کاربردی بررسی کنیم. برای این منظور، ساختار بررسی به این شکل خواهد بود:

تعریف اعتیاد مثبت از نظر ویلیام گلاسر

بررسی واکنش‌های معمول ما هنگام مواجهه با درد و رنج (سه گزینه رایج)

معرفی اعتیاد مثبت به عنوان گزینه چهارم و متفاوت

انتخاب رفتارهایی که می‌توانند به عنوان اعتیاد مثبت محسوب شوند (+ مثال‌ها)

---

اعتیاد مثبت چیست و این ایده از کجا آمده؟

ویلیام گلاسر در ابتدای کتاب اعتیاد مثبت، بر این نکته تأکید می‌کند که بسیاری از ما نسبت به واژه‌ی «اعتیاد» پیش‌زمینه‌ای منفی داریم و این واژه همیشه با مفاهیمی مثل وابستگی مضر، از دست دادن کنترل و آسیب همراه است. اما آیا واقعاً هر عادتی که به صورت مستمر انجام می‌دهیم، باید یک اعتیاد منفی و مخرب تلقی شود؟

گلاسر پیشنهاد می‌دهد که ما باید بتوانیم «اعتیاد» را از زاویه‌ای جدید ببینیم؛ یعنی اعتیاد می‌تواند به چیزهایی اطلاق شود که ما را به سمت بهتر شدن سوق می‌دهند، نه به سمت خودتخریبی. فرض کنید کسی عادت به ورزش کردن، کتاب خواندن یا مراقبه دارد. آیا نمی‌توان این عادت‌ها را نوعی اعتیاد مثبت نامید؟

---

وقتی درد و رنج داریم چه می‌کنیم؟

گلاسر معتقد است که انسان‌ها در مواجهه با دردهای روانی و عاطفی معمولاً سه واکنش رایج دارند:

1. فرار کردن (مثلاً فرار به سمت مواد مخدر، الکل، یا هر اعتیادی که به ما آسیب می‌رساند)

2. درگیر شدن بیش از حد (چسبیدن به رفتارهای افراطی و ناسالم)

3. انکار کردن (نادیده گرفتن مشکل و بی‌تفاوت شدن نسبت به آن)

اما اعتیاد مثبت، گزینه چهارم است که راهی متفاوت پیش پای ما می‌گذارد: انتخاب فعالیت‌هایی که به جای تخریب، موجب رشد و ارتقاء کیفیت زندگی ما می‌شوند و می‌توانند مانند یک داروی مفید، درد و رنج را تسکین دهند.

---

چه کارهایی را می‌توان به عنوان اعتیاد مثبت انتخاب کرد؟

گلاسر شش ویژگی کلیدی برای انتخاب این فعالیت‌ها معرفی می‌کند که به شما کمک می‌کند «اعتیاد مثبت» واقعی بسازید:

دوری از رقابت و فضای رقابتی:

فعالیت‌هایی که انتخاب می‌کنید نباید به رقابت و حسادت دامن بزنند. مثلاً وقتی کتاب خواندن را به عنوان اعتیاد مثبت انتخاب می‌کنید، بهتر است تمرکزتان روی پیشرفت شخصی و لذت بردن از مطالعه باشد، نه این‌که بخواهید بیشتر از دیگران بخوانید.

اختصاص دادن زمان مناسب:

برای این‌که یک فعالیت به «اعتیاد مثبت» تبدیل شود، لازم است روزانه زمانی معقول به آن اختصاص دهید. گلاسر پیشنهاد می‌کند حداقل نیم ساعت تا یک ساعت در روز برای این فعالیت‌ها وقت بگذارید. فعالیت‌های خیلی کوتاه و پراکنده، هرچند مفیدند، اما نمی‌توانند اعتیاد مثبت شکل دهند.

انتخاب فعالیت‌هایی که برای شما معنی‌دار و لذت‌بخش باشند:

فعالیت باید آن‌قدر جذاب باشد که شما را به تداوم تشویق کند، نه این‌که با اجبار و زور آن را انجام دهید.

تمرکز بر فعالیت‌هایی که به رشد ذهنی، جسمی و روانی کمک می‌کنند:

مثل ورزش منظم، یادگیری مهارت جدید، هنر، مراقبه، یا هر فعالیتی که به ارتقاء کلی کیفیت زندگی منجر شود.

داشتن قابلیت انعطاف‌پذیری:

فعالیت‌های اعتیاد مثبت نباید به گونه‌ای باشند که شما را تحت فشار و استرس قرار دهند یا باعث خستگی مفرط شوند.

قابلیت پیگیری و سنجش پیشرفت:

بهتر است فعالیتی انتخاب کنید که بتوانید پیشرفت خود را در آن مشاهده و اندازه‌گیری کنید. این ویژگی انگیزه‌ی ادامه دادن را تقویت می‌کند.

---

مثال‌هایی از اعتیاد مثبت

گلاسر به عنوان نمونه به عادت‌هایی مثل پیاده‌روی روزانه، گوش دادن به موسیقی، نوشتن روزانه، ورزش منظم، مطالعه منظم، و فعالیت‌های هنری اشاره می‌کند که می‌توانند به اعتیاد مثبت تبدیل شوند، به شرط آن‌که با ویژگی‌های گفته شده همخوانی داشته باشند.